1. Prawa autorskie to zbiór przepisów regulujących jedną z ważniejszych dziedzin prawa własności intelektualnej. Ochroną prawno autorską objęte są jedynie te wytwory intelektu człowieka, które spełniają przesłanki „utworu”. Prawo autorskie zapisane w ustawie o prawie autorskim z dnia 4 lutego 1994 roku, określa co i kto może skorzystać z ochrony praw autorskich. Definicję tego pojęcie zawiera art. 1 ust. 1 prawa autorskiego, który stanowi, że „Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnych charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażania (utwór)”. W praktyce oznacza to, że każdy z nas napisawszy dowolny utwór, może zastrzec sobie do niego prawa. Aby być twórcą w rozumieniu prawa autorskiego i ewentualnie czerpać z tego tytułu profity, nie trzeba mieć ukończonych szkół artystycznych, nie trzeba przywdziewać ekstrawaganckich strojów czy porzucać własnego stylu życia.
2. Utwór –
termin prawniczy z zakresu prawa autorskiego, który według Ustawy z dnia 4
lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Utwory mogą być:
- · wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe),
- · plastyczne,
- · fotograficzne,
- · lutnicze,
- · wzornictwa przemysłowego,
- · architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne,
- · muzyczne i słowno-muzyczne,
- · sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne,
- · audiowizualne (w tym wizualne i audialne).
3. Typu licencji:
- Freeware - licencja oprogramowania umożliwiająca darmowe rozprowadzanie aplikacji bez ujawnienia kodu źródłowego.
Czasami licencja freeware zawiera dodatkowe ograniczenia (np. część
freeware jest całkowicie darmowa jedynie do użytku domowego).
-
Public domain - w
najwęższym znaczeniu jest to twórczość, z której można korzystać bez
ograniczeń wynikających z uprawnień, które mają posiadacze autorskich praw majątkowych,
gdyż prawa te wygasły lub twórczość ta nigdy nie była lub nie jest
przedmiotem prawa autorskiego. Pojęcie to wywodzi się z angielskiego
systemu common law i
początkowo oznaczało grunty należące do państwa, które zostały
udostępnione do bezpłatnego użytku publicznego, co później zostało
rozciągnięte na własność intelektualną,
która z różnych względów nie jest objęta ochroną prawa autorskiego i
może w związku z tym być wykorzystywana bezpłatnie przez każdego.
- Adware - rodzaj (i typ) licencji oprogramowania. Adware jest oprogramowaniem rozpowszechnianym za darmo, ale zawierającym funkcję wyświetlającą reklamy.
- Cardware - - rodzaj licencji oprogramowania wywodzący się od Freeware i Shareware. Używany przez autorów, którzy udostępniają swoje programy za darmo: w zamian za to oczekują, że użytkownik przyśle im kartkę pocztową (najczęściej
z miejscowości, w której mieszka). Wymóg ten bywa mniej lub bardziej
kategoryczny w zależności od konkretnej licencji. Niektóre uzależniają
od tego legalność używania programu, inne pozostawiają to dobrej woli
użytkownika jako sposób na wyrażenie wdzięczności autorowi. Istnieje też wersja emailware wymagająca przysłania emaila.
- GNU - uniksopodobny system operacyjny złożony wyłącznie z wolnego oprogramowania. Jego nazwa to rekurencyjny akronimod słów GNU to Nie Unix (ang. GNU's Not Unix). GNU zapoczątkowany został przez Richarda Stallmana i był pierwszym projektem Fundacji Wolnego Oprogramowania (ang. Free Software Foundation, FSF).
- Shareware - rodzaj licencji programu komputerowego,
który jest rozpowszechniany bez opłat z pewnymi ograniczeniami lub z
niewielkimi opłatami do wypróbowania przez użytkowników w określonym
czasie. Czasami po określonej liczbie dni (wersja trial) lub po określonej liczbie uruchomień (limit uruchomień)
za taki program trzeba zapłacić przelewem lub zrezygnować z korzystania
z niego, odinstalowując go. Niektóre programy po skończeniu okresu
próbnego same się usuwają w czasie pracy.
- Demo - Zazwyczaj
jest to wersja o ograniczonej funkcjonalności w stosunku do wersji
pełnej lub wersja pełna o ograniczonej czasowo możliwości wykorzystania.
W przypadku gier jest to zwykle jeden poziom z finalnej części gry.
Firma Novell specjalizująca się w oprogramowaniu sieciowym,
umożliwiającym dostęp do serwera setkom klientów jako demo udostępnia
oprogramowanie umożliwiające dostęp 2 klientów. Wersje demo są dołączane
do czasopism tematycznych , dostępne są także w Internecie zwłaszcza na
stronach producenta oprogramowania. Bywają także dema wysyłane na
podany adres po zamówieniu złożonym elektronicznie przy czym zamawiający
pokrywa koszt przesyłki oraz koszt nagrania i nośników. Niektóre firmy
jako demo traktują starsze, pełne wersje swojego oprogramowania. Dzieje
się tak wtedy gdy w nowszej wersji uzyskano znaczną poprawę
funkcjonalności lub gdy system operacyjny starszego oprogramowania
stracił na znaczeniu.
- Trial - rodzaj licencji na programy komputerowe polegający
na tym, że można go używać przez z góry ustalony czas (od 7 do 90 dni).
Programy na tej licencji są w pełni funkcjonalne. Po upływie ustalonego
czasu, jedyną rzeczą, na którą pozwoli program to rejestracja albo
usunięcie z dysku twardego. Zazwyczaj wersje próbne rozprowadzane są na tej licencji.
- OEM - przedsiębiorstwo
sprzedające pod własną marką produkty wytworzone przez inne firmy.
Termin jest mylący, gdyż OEM nie zawsze jest wytwórcą, a nawet nie jest
producentem, lecz czasem tylko sprzedawcą sprzętu dla użytkownika
końcowego, choć zdarza się też, że jest jego projektantem.
- Donationware - jest jednym z typów licencji Otherware. Oprogramowanie na tej licencji może
być dowolnie modyfikowane, kopiowane i dystrybuowane pod warunkiem, że
licencjobiorca zapłaci autorowi symboliczną kwotę. Wielkość opłaty
zależy od licencjobiorcy.
- Abandonware - oprogramowanie,
którego twórca już nie sprzedaje i nie zapewnia dla niego obsługi.
Spotyka się również użycie tego określenia w stosunku do oprogramowania,
którego twórca świadomie zaprzestał rozwoju i wsparcia produktu.
Określenie „abandonware” nie jest używane w odniesieniu do starszych
wersji danego oprogramowania, które już nie są sprzedawane i wspierane, o
ile producent nadal wspiera i sprzedaje oprogramowanie, które stanowi
kontynuację tych wersji.
- Firmware - oprogramowanie wbudowane w urządzenie,
zapewniające podstawowe procedury obsługi tego urządzenia. Nowsze
urządzenia posiadają często możliwość aktualizacji tego oprogramowania,
dzięki zapisaniu go na przykład w pamięciach typu flash lub EEPROM.
- Creative Commons - amerykańska organizacja typu non-profit,
która postawiła sobie za zadanie uzyskanie kompromisu pomiędzy pełną
ochroną praw autorskich a dzieleniem się twórczością z innymi. Głównym
celem organizacji jest wspieranie rozwoju i wykorzystania otwartych
licencji prawnoautorskich, zapewniających bardziej elastyczne i
liberalne zasady niż restrykcyjne, domyślne reguły prawa autorskiego.
Używając hasła „pewne prawa zastrzeżone” (ang. some rights reserved), w opozycji do „wszelkie prawa zastrzeżone” (ang. all rights reserved),
organizacja stara się zapewnić twórcom jak najlepszą ochronę ich praw
przy jednoczesnym umożliwieniu jak najszerszego wykorzystania ich dzieł.
4. Odpowiedzialność karna:
Naruszenia praw autorskich (kompozytorów, tekściarzy) i pokrewnych (wokalistów, instrumentalistów) mogą dotyczyć zarówno sfery praw osobistych jak i majątkowych. Nie każde jednak naruszenie ścigane jest na drodze karnej. Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych wymienia kilka czynów, które uważa za przestępstwa.
Na początku wypada jednak przypomnieć, że ściganie karne dotyczy osób fizycznych a nie podmiotów prawnych np. przedsiębiorstwa. Za naruszenie (przestępstwo) karnie odpowiada właściciel przedsiębiorstwa lub nim kierujący, oczywiście wtedy gdy naruszenie nastąpiło w ramach działalności przedsiębiorstwa. W przypadku popełnienia przestępstwa ustawa uzależnia wysokość kary od rodzaju winy: przy nieumyślnym działaniu sprawcy (lekkomyślność, niedbalstwo) kary są niższe, przy działaniu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub uczynieniu sobie stałego źródła dochodu lub organizowaniu albo kierowaniu działalnością przestępczą kary za naruszenia są zdecydowanie wyższe. Z punktu widzenia prawa karnego czyny naruszające prawa autorskie lub pokrewne mają charakter przestępstw a nie wykroczeń, co odbija się na wysokości grożących kar.
Ściganie karne odbywa się albo na wniosek pokrzywdzonego (złożony na policji lub w prokuraturze) albo wszczynane jest z urzędu ( „piractwo", organizowanie, kierowanie). Pokrzywdzonym może być zarówno sam twórca lub artysta wykonawca, jak również jego spadkobierca lub inny podmiot będący właścicielem autorskich lub pokrewnych praw majątkowych a także organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub pokrewnymi np. ZAiKS, SAWP, ZASP, STOART.
Karalność przestępstw zagrożonych karą przekraczającą 3 lata pozbawienia wolności ustaje po upływie 10 lat od ich popełnienia (w ustawie karą do 5 lat zagrożone są trzy przestępstwa) a pozostałych przestępstw po upływie 5 lat.
W zakresie naruszeń praw osobistych ustawa uznaje za przestępstwa: przywłaszczenie sobie autorstwa całości lub części cudzego utworu (plagiat), przypisanie sobie artystycznego wykonania lub jego części, wprowadzenie w błąd co do autorstwa lub artystycznego wykonawstwa, rozpowszechnianie utworu, opracowania, artystycznego wykonania bez podania nazwiska twórcy (lub pseudonimu), publiczne zniekształcanie utworu, artystycznego wykonania a także fonogramu, wideogramu lub nadania. Te przestępstwa zagrożone są karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3. Także inne niż wyżej wymienione naruszenia autorskich i pokrewnych dóbr osobistych w celu osiągnięcia korzyści majątkowych (przysporzenia lub pokrycia strat) są karane grzywną, ograniczeniem wolności lub pozbawieniem wolności do roku.
